ΚΥΚΛΟΣ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΩΝ ΣΕΜΙΝΑΡΙΩΝ
“Ιατρική και Λογοτεχνία”
Η Ελληνική Εταιρεία Εξωνοσοκομειακής Επείγουσας Ιατρικής (ΕΕΕΕΙ) και οι SOS ΙΑΤΡΟΙ διοργανώνουν ένα κύκλο διαδικτυακών σεμιναρίων με θέμα «Ιατρική και Λογοτεχνία» με Ομιλήτρια την κα Φραγκίσκη Αμπατζοπούλου (Συγγραφέας, Καθηγήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας στη Φιλοσοφική Σχολή του Παν. Θεσσαλονίκης) και σχολιαστή τον κο Γιώργο Θεοχάρη (Παθολόγος και Πρόεδρος των SOS ΙΑΤΡΩΝ).
Ένας κύκλος σεμιναρίων βασισμένος σε λογοτεχνικά έργα, τα οποία έχουν γραφεί από ιατρούς λογοτέχνες, στηρίζονται στις εμπειρίες τους και μας επιτρέπουν να βρούμε νοητούς συνοδοιπόρους στην άσκηση της ιατρικής. Αλλά και κείμενα μυθοπλασίας καθώς και δοκίμια από συγγραφείς που μπορούν να δώσουν κίνητρα για αναστοχασμό και γενικότερα προβληματισμό.
Στόχος των σεμιναρίων είναι η διερεύνηση της σχέσης ιατρού-ασθενούς, θέτοντας το βασικό ερώτημα πόσο «τέχνη» είναι η άσκηση της ιατρικής.
Κάθε σεμινάριο θα περιλαμβάνει κατατοπιστική εισαγωγική παρουσίαση και ανάλυση ενός λογοτεχνικού κειμένου ή ενός δοκιμίου το οποίο θα έχει σταλεί προηγουμένως ηλεκτρονικά και θα ακολουθεί συζήτηση.
Ο αριθμός των συμμετεχόντων σε κάθε σεμινάριο δεν θα υπερβαίνει τα 50 άτομα. Ορίζεται επίσης μια συμβολική συμμετοχή 8€ ανά σεμινάριο.
Στο σεμινάριο μπορούν να συμμετέχουν γιατροί, φοιτητές ιατρικής, επαγγελματίες υγείας αλλά και λογοτέχνες, εικαστικοί, φιλόλογοι και όσοι ενδιαφέρονται για θέματα που αφορούν την ιατρική και τη λογοτεχνία.
Σύμφωνα με τα κριτήρια της UEMS – EACCME (Πανελλήνιος Ιατρικός Σύλλογος) χορηγούνται 1,5 μόρια Συνεχιζόμενης Ιατρικής Εκπαίδευσης (CME-CPD credits). Το συνέδριο είναι εγκεκριμένο από τον ΕΟΦ.
Λίγα λόγια από την Ομιλήτρια των σεμιναρίων κα Φραγκίσκη Αμπατζοπούλου (Συγγραφέας, Καθηγήτρια Νεολληνικής Φιλολογίας στη Φιλοσοφική Σχολή του Παν. Θεσσαλονίκης)
“Ο σκοπός του σεμιναρίου
Γνωρίζουμε πολύ καλά τι είναι η ιατρική, οι σπουδές της και το επάγγελμα-λειτούργημα που ασκεί ο γιατρός, πανάρχαιο και από τα πλέον σπουδαία στις κοινωνίες μας, τις αρχαίες και ακόμη περισσότερο τις σύγχρονες.
Αυτό που ίσως δεν σκεφτόμαστε είναι ότι εκτός από τον γιατρό, εκείνος που ασχολείται συνεχώς με τα ιατρικά ζητήματα, τον πόνο, την αρρώστια, τη θεραπεία σε όλες τις εκφάνσεις τους, είναι ο λογοτέχνης.
Ο λόγος είναι εξαιρετικά απλός: η λογοτεχνία είναι η ανάγκη των ανθρώπων να εκφράσουν ανθρώπινα συναισθήματα και καταστάσεις που ξεπερνούν την καθημερινή γλώσσα της επικοινωνίας και εντυπώνονται βαθύτερα στον άνθρωπο. Και ασφαλώς τα κυριότερα από αυτά τα συναισθήματα, που δύσκολα κοινωνούνται, είναι ο μεγάλος σωματικός πόνος και ο φόβος του θανάτου. Και στις δυο περιπτώσεις καλείται ο γιατρός να κάνει το ιατρικό καθήκον του, και αυτόκλητος είναι ο λογοτέχνης που παρατηρεί, προβληματίζεται, στοχάζεται, περιγράφει, θυμίζοντας πόσο αβοήθητος είναι ο θνητός και υποχρεωτικά θνητός και ευπρόσβλητος άνθρωπος.
Ο λογοτέχνης, όπως και κάθε άνθρωπος, θα αναζητήσει πολλές φορές στη ζωή του τη βοήθεια του γιατρού.
Ο γιατρός όμως έχει να ωφεληθεί από το έργο του λογοτέχνη; Πριν φωνάξουμε κατηγορηματικά ΟΧΙ!, αξίζει να σκεφτούμε τα εξής.
Ο γιατρός δεν έχει να θεραπεύσει μόνο ασθένειες, γιατί για να το κάνει αυτό πρέπει να επικοινωνήσει με τους ασθενείς που ανήκουν στο ευρύτερο κοινωνικό σύνολο, με διαφορετικό μορφωτικό επίπεδο. Χωρίς την καλή επικοινωνία είναι δύσκολο να δρομολογήσει την εξέταση και τη διάγνωσή του, γιατί προϋπόθεση είναι να ρωτήσει σωστά για να λάβει χρήσιμες απαντήσεις.
Ο γιατρός δεν έχει να παλέψει μόνο με την αρρώστια, αλλά και με το φαντασιακό του ασθενούς, εννοώ τις προκαταλήψεις, τους ψυχολογικούς φραγμούς που δεν προκαλεί μόνο η άγνοια αλλά και το υποσυνείδητο. Είναι δύσκολο να πείσεις κάποιον να κάνει μια δύσκολη θεραπεία ή ένα αναγκαίο εμβόλιο.
Το λειτούργημα του γιατρού είναι κουραστικό, εξοντωτικό. Η ανάγνωση της λογοτεχνίας, ή αλλιώς του «ιατρικού» μυθιστορήματος, είδους αναγνωρισμένου και σχετικά μοντέρνου, ή ακόμη της αυτοβιογραφίας άλλων γιατρών, του προσφέρει παρήγορη συντροφιά, ενώ τον κρατά μέσα στον κύκλο των ενδιαφερόντων του και διευρύνει τους ορίζοντές του. Σωστά έχει λεχθεί ότι όσοι διαβάζουν μυθιστορήματα ζουν πολλές ζωές, και όχι μόνο τη δική τους.
Για την αρρώστια και την υγεία έχουν γράψει οι λογοτέχνες από την αρχαιότητα Πριν η ιατρική γίνει επιστήμη τον 18ο αιώνα λόγω της προόδου στις φυσικές επιστήμες, ―ανακάλυψη του μικροσκοπίου, των ακτίνων Χ, κλπ. μέχρι τα σύγχρονα πολύπλοκα μηχανήματα―, ο γιατρός ασκούσε ξεκάθαρα μια τέχνη ―ας πούμε ήταν ένας καλλιτέχνης των μέσων ανακούφισης― και ένας συμπαραστάτης των αρρώστων, γι’ αυτό και η σχέση του γιατρού με τη θεότητα και η ιερή του διάσταση. Σας θυμίζω την αρχαία ιατρική, τον Ασκληπιό και τους μαθητές του, τα ιερά του Ασκληπιού σε διάφορα μέρη της Ελλάδας. Όταν σήμερα μιλάμε για παρηγορητική φροντίδα, δεν απέχουμε πολύ από την εμπειρική ιατρική των αρχαίων προγόνων μας, με τα περίεργα ματζούνια από φυτά, τον «μανδραγόρα» κλπ., αλλά παράλληλα το νοιάξιμο, την κατανόηση και τον σεβασμό στον συνάνθρωπο.
Υπάρχουν κείμενα μυθοπλασίας καθώς και δοκίμια από συγγραφείς που μπορούν να δώσουν στο γιατρό τροφή για σκέψη, κίνητρο για αναστοχασμό και γενικότερο προβληματισμό, δηλαδή αυτό το λίγο παραπάνω που χρειάζεται κάθε επιστήμονας για να ζει όμορφα την επαγγελματική ζωή του.
Πολύτιμα ανάμεσα σ’ αυτά είναι κείμενα συγγραφέων που υπήρξαν και οι ίδιοι γιατροί και στηρίζονται στις εμπειρίες τους, γιατί μας επιτρέπουν όχι μόνο να μάθουμε από αυτούς αλλά και να ταυτιστούμε μαζί τους, να βρούμε έναν νοητό συνοδοιπόρο.
Απόδειξη για τα παραπάνω είναι ότι σε πολλά πανεπιστήμια στις ΗΠΑ έχει εισαχθεί στις ιατρικές σχολές το μάθημα Ιατρικής και Λογοτεχνίας εδώ και δεκαετίες, ενώ εκδίδονται ειδικά περιοδικά με ανάλογα θέματα, γραμμένα αποκλειστικά από γιατρούς, όπως το γνωστό Literature and Medicine, που εκδίδεται από το 1982 στο πανεπιστήμιο του Illinois, στο Σικάγο.
θα σας δώσω μερικά παραδείγματα στα οποία ο γιατρός έχει κάτι να μάθει από την παρατήρηση και την ανησυχία του λογοτέχνη. Τα παραδείγματα χωρίζονται ανάλογα με ιδιαίτερους άξονες ενδιαφέροντος. Πολλά από τα κείμενα είναι κλασικά και εμπλουτίζουν την περιουσία μας στο χώρο του πολιτισμού και, εννοείται, στο πνεύμα του ανθρωπισμού.
Κάθε μάθημα θα περιλαμβάνει κατατοπιστική εισαγωγή, παρουσίαση και ανάλυση ενός λογοτεχνικού κειμένου ή ενός δοκιμίου το οποίο θα έχει σταλεί προηγουμένως ηλεκτρονικά στους συμμετέχοντας, και θα ακολουθεί συζήτηση.”
1ο Σεμινάριο: Ο γιατρός, ο ασθενής και το κοινωνικό φαντασιακό
Τρίτη 23 Απριλίου 2024, 20:30-22:00 – ΟΛΟΚΛΗΡΩΘΗΚΕ
Σούζαν Σόνταγκ: Η νόσος ως μεταφορά
Η διάσημη Αμερικανίδα διανοούμενη, ακτιβίστρια και δοκιμιογράφος στο κλασικό αυτό βιβλίο που έγραψε με αφορμή το φόβο για το AIDS, απομυθοποιεί τη γλώσσα των στερεοτυπικών αντιλήψεων για αρρώστιες κι επιδημίες όπως παλιότερα η φυματίωση και η σύφιλη, που γεννά ο φόβος και κυριαρχούν στο κοινωνικό φαντασιακό. Η συγγραφέας προσεγγίζει την αρρώστια στις πραγματικές διαστάσεις της, επισημαίνοντας το βαθμό στον οποίο η αντιμετώπιση της ιατρικής επηρεάζεται από ζητήματα κουλτούρας, μυθοποίησης και φαντασιώσεων όχι μόνο των ασθενών αλλά και των γιατρών.
2ο Σεμινάριο: Η σχέση του γιατρού με τους ασθενείς
Τετάρτη 5 Ιουνίου 2024, 20:30-22:00 – ΟΛΟΚΛΗΡΩΘΗΚΕ
Άντον Τσέχωφ: «Εχθροί», «Ο καθρέφτης».
Ουίλλιαμ Κάρλος Ουίλλιαμς: «Η άσκηση βία»
Παρουσιάζονται δυο σπουδαία διηγήματα στα οποία οι συγγραφείς, γιατροί και οι ίδιοι, διηγούνται όσα θλιβερά τους συνέβησαν σε μια ιατρική επίσκεψη, που θα μπορούσαν να συμβούν στον κάθε γιατρό. Οι γιατροί-αφηγητές αναλύουν την εσωτερική τους σύγκρουση και προκαλούν τον αναγνώστη- φοιτητή ή γιατρό να κάνει τις δικές του σκέψεις.
3ο Σεμινάριο: Τι περιμένει ο ασθενής απ’ το γιατρό;
Τρίτη 24 Σεπτεμβρίου 2024, 20:30-22:00
Σοφοκλή: Φιλοκτήτης.
Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης: Βαρδιάνος στα Σπόρκα
Και στα δυο κείμενα το θέμα είναι ότι ο ασθενής που υποφέρει δεν ζητά μόνο ένα φάρμακο από τον γιατρό, αλλά την ψυχική στήριξη που σημαίνει αναγνώριση του πόνου του, συμπαράσταση, και προπάντων αυτιά ανοιχτά. Από τον τραγικό μυθικό ήρωα Φιλοκτήτη, λογοτεχνικό ήρωα του Σοφοκλή, και τα μαρτύρια που πέρασε μετά από έναν τραυματισμό του αλλά και την απομόνωση ―για τον οποίο, σημειωτέο, έγραψε σπουδαίοι γιατροί ανά τον κόσμο―, μέχρι τα επεισόδια που συνέβησαν στη διάρκεια μιας καραντίνας για χολέρα στη Σκιάθο του 19ου αιώνα, έχουμε την ευκαιρία να παρακολουθήσουμε τι κάναν και πως σκέφτηκαν οι γιατροί που βρέθηκαν εκεί.
4ο Σεμινάριο: Έχει ο πόνος γλώσσα;
Τρίτη 19 Νοεμβρίου 2024, 20:30-22:00
Elaine Scarry: The body in pain
Άλλο ένα πολυσυζητημένο στοχαστικό δοκίμιο για τον πόνο, κυρίως αυτόν που προκαλείται σε βασανιστήρια, αλλά και σε ιατρικές πρακτικές. Σε ποια γλώσσα και με ποιες λέξεις εκφράζεται ο πόνος; Μήπως δεν υπάρχουν καν λέξεις αλλά κραυγές; Όμως ο γιατρός πρέπει να εκμαιεύσει λέξεις για να προχωρήσει στην εξέταση και την αρχή της διάγνωσης. Πως λύνεται το πρόβλημα;
5ο Σεμινάριο: Ο ασθενής, η νόσος και το οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον
Τρίτη 14 Ιανουαρίου 2025, 20:30-22:00
Λέων Τολστόι: Ιβαν Ίλιτς
Κλασικό διήγημα του Ρώσου μεγάλου συγγραφέα, για την αρρώστια και τις τελευταίες μέρες στη ζωή ενός Ρώσου ευκατάστατου κι ευτυχισμένου ανθρώπου, που νόμιζε ότι όλα πήγαν καλά στη ζωή του, μέχρι που με την αρρώστια είδε τους δικούς του να απομακρύνονται από αυτόν. Και τότε ξανασκέφτηκε την ύπαρξή του. Ο γιατρός συναντά ετοιμοθάνατους συνεχώς. Τι σκέφτονται αυτοί οι άνθρωποι; Μήπως υπάρχει κάτι άλλο πέρα από τα παυσίπονα που χρειάζονται;
6ο Σεμινάριο: Οι αντιλήψεις του ασθενούς για την αρρώστια
Τρίτη 11 Φεβρουαρίου 2025, 20:30-22:00
Περικλή Σφυρίδη: «Από τη θητεία στην ιατρική» στα Διηγήματα
Του ίδιου: Μεταμόσχευση νεφρού, Από πρώτο χέρι
Ο Περικλής Σφυρίδης, γιατρός και λογοτέχνης της Θεσσαλονίκης με καταγωγή από τη Σκύρο, αφηγείται με χιούμορ και αμεσότητα τις εμπειρίες του από την ιατρική σταδιοδρομία του. Γίνεται σύντροφος του γιατρού, μοιράζεται μαζί του καταστάσεις και μας μεταφέρει στους οικείους χώρους του νοσοκομείου με ειλικρίνεια και χωρίς ταμπού.
7ο Σεμινάριο: Ο ασθενής, η σχέση του με το σώμα και η αναπηρία
Τρίτη 18 Μαρτίου 2025, 20:30-22:00
Κωστής Παλαμάς: «Θάνατος παλληκαριού»
Θα μιλήσουμε για ένα παλιότερο διήγημα, από την εποχή που οι επιστήμονες γιατροί πάλευαν ακόμη με τους κομπογιαννίτες, τις παραδοσιακές αντιλήψεις και προκαταλήψεις που προεκτείνονται και στο σήμερα. Ο πρωταγωνιστής, ένα παλληκάρι από το χωριό, έχει να διαλέξει ανάμεσα στη συμβουλή του επιστήμονα να του κόψει το τραυματισμένο πόδι του προκειμένου να σώσει τη ζωή του, αλλά να μείνει ανάπηρος, και στο θάνατο. Τι σημαίνει γι’ αυτόν η πιθανή αναπηρία; Τι θα κάνει στο τέλος; Πως τη συμβολοποιεί σε μια μικρή αγροτική κοινωνία που λόγω πρακτικών αναγκών ζητά τη σωματική ακεραιότητα από τα μέλη της; Τι θα κάνει στο τέλος;
Πόσο ένας τέτοιος φόβος για την αναπηρία μπορεί να αντιμετωπιστεί σήμερα στον τεχνολογικό πολιτισμό μας;
8ο Σεμινάριο: Η σημασία του ιατρικού ιστορικού και η αφήγηση
Τρίτη 30 Απριλίου 2025, 20:30-22:00
Μάριος Χάκκας: Ιστορίες από Το κοινόβιο
Η ιστορία ενός ανθρώπου με καρκίνο. Η αφήγηση ανήκει σε έναν πάσχοντα από καρκίνο ταλαντούχο λογοτέχνη, που υπέκυψε, αλλά μας άφησε τη μαρτυρία του, τα τρεξίματα σε γιατρούς εντός και εκτός Ελλάδος και όσα αισθάνθηκε και σκέφτηκε σ’ αυτό το διάστημα.
9ο Σεμινάριο: Σύντομη ιστορία της νόσου τον 19ο αιώνα
Τετάρτη 28 Μάϊου 2025, 20:30-22:00
Κλωντ Μπερνάρ και Εμίλ Ζολά: «Πειραματική» ιατρική και «πειραματικό» μυθιστόρημα
Θα μιλήσουμε για την κορυφαία στιγμή του τέλους του 19ου αιώνα, όταν η ιατρική έχει γίνει πλέον επιστήμη που στηρίζεται στο πείραμα, όπως δίδαξε ο μεγάλος πρωτοπόρος Γάλλος γιατρός Κλωντ Μπερνάρ. Στο κοινωνικό πείραμα έκρινε ότι πρέπει να στηριχθεί κι ένας λογοτέχνης, ο διάσημος Γάλλος Εμίλ Ζολα, για να γράψει το πολύτομο έπος της οικογένειας Ρουγκόν-Μακάρ, που την βαραίνει η κληρονομικότητα, σύφιλη, φυματίωση και ό, τι άλλο θεωρούσαν κληρονομικό πριν από την ανακάλυψη της πενικιλλίνης, και την στέλνει καθοριστικά στον «εκφυλισμό» και στο χαμό της. Ένας τόμος αυτού του έργου είναι και το μυθιστόρημα Νανά, που σκανδάλισε την εποχή του. Ας μην ξεχνάμε ότι η θεωρία περί «εκφυλισμού» ήταν και ο άξονας της ναζιστικής ιδεαολογίας και πράξης.
Αρκεί η θεωρία και η ψυχρή νομοτέλεια για να προσεγγίσουν, γιατροί και λογοτέχνες, τον πάσχοντα άνθρωπο;